Co robić, gdy gaz się ulatnia? Postępowanie krok po kroku

W przypadku korzystania z gazu płynnego do celów grzewczych z przydomowych zbiorników LPG wystarczającym zabezpieczeniem będzie wyposażenie kotłowni zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz dbanie o prawidłowe działanie wszystkich systemów. W przypadku butli i instalacji stosowanych wewnątrz budynków np. do gotowania czy ogrzewania dobrym rozwiązaniem może być montaż specjalnych czujników wykrywających podwyższone stężenie gazu. Przekonajmy się, dlaczego nieprawidłowo eksploatowana instalacja gazowa zasilana LPG może się okazać niebezpieczna oraz sprawdźmy, jak należy postąpić w przypadku wykrycia wycieku gazu.

Dlaczego gaz płynny może w niektórych okolicznościach stanowić zagrożenie?

Gaz płynny to paliwo, które jest wygodne w użytkowaniu, zapewnia dużą ilość energii, a jednocześnie jest przyjazne dla środowiska naturalnego. Jest tak, ponieważ przy jego spalaniu uwalnia się jedynie śladowa ilość potencjalnie niebezpiecznych substancji, takich jak azot czy siarka, zaś nie następuje emisja rakotwórczego benzo(alfa)pirenu czy będących głównymi składnikami smogu pyłów zawieszonych. Wielkim plusem LPG jest możliwość łatwego przewożenia go do ostatecznego odbiorcy za pomocą bezpiecznych cystern i przechowywania w odpowiednich warunkach. Stosuje się go na szeroką skalę, gromadząc w wytrzymałych i szczelnych dużych walcowatych zbiornikach, ustawianych tam, gdzie jest używany – do ogrzewania nieruchomości, wykorzystania w różnych procesach technologicznych w przedsiębiorstwach produkcyjnych czy grzania i suszenia w rolnictwie. W ten sposób gaz jest również dystrybuowany jako paliwo do samochodów posiadających odpowiednią instalację. Równie popularny jest gaz w mniejszych butlach 10/11 albo 30/33-kilogramowych. W takiej postaci używa się go głównie do gotowania, ogrzewania przy pomocy urządzeń stacjonarnych i przenośnych, jak również napędzania pojazdów, np. wózków widłowych czy prac budowlanych, choćby układania pap termozgrzewalnych i lutowania. Gaz płynny z butli jest ponadto używany przy cięciu metali i przy remontach dróg do podgrzewania asfaltu.

Choć szerokie zastosowanie gazu płynnego jest opłacalne i niekłopotliwe nie można zapominać, że razem z powietrzem tworzy on bardzo niebezpieczną mieszankę. Gaz skroplony to tzw. węglowodory alifatyczne, które dostarczają dużej ilości energii. Ich głównymi składnikami – w zależności od mieszanki może być propan, butan i pentan. Najczęściej stosuje się trzy rodzaje gazu skroplonego – butan techniczny, w którym znajduje się przynajmniej 95% butanu i do 5% propanu; propan-butan w proporcji co najwyżej 55% do przynajmniej 45%; propan techniczny – góra 10% butanu oraz nie mniej niż 90% propanu. Jeśli stężenie gazu płynnego w powietrzu przekroczy dolną granicę wybuchowości, która dla propanu wynosi od 2 do 9,5%, a przy propanie-butanie 1,5–13,5%, dostarczenie niewielkiej ilości energii, tzw. minimalnej energii zapłonu może doprowadzić do eksplozji.

Wybuch lub zapłon gazu może być spowodowany przez wiele czynników – iskrę z instalacji elektrycznej, wyładowanie elektrostatyczne powstające na powierzchni materiału, np. tworzywa sztucznego, podwyższoną temperaturę, otwarty ogień czy reakcję chemiczną. Nie wolno jednak zapominać, że w przypadku gazu płynnego jego ciężar jest większy od powietrza, co oznacza, że ma tendencję do gromadzenia się w zagłębieniach terenu oraz wszelkich instalacjach czy kanałach znajdujących się poniżej gruntu. Wyciek gazu LPG może się więc wiązać z gromadzeniem się go np. w piwnicach, co prowadzi do znacznie szybszego osiągnięcia dolnej granicy wybuchowości niż przy innych substancjach.

Jak należy reagować na rozszczelnienie butli lub zbiorników z gazem?

Gaz wydostaje się z butli lub zbiornika z powodu jego nieszczelności lub uszkodzenia systemów używanych do jego przesyłu i wykorzystania. Ze względu na technologię, w jakiej są wykonywane powłoki zbiorników oraz duży zapas bezpieczeństwa, z którym się je projektuje, bardzo rzadko ulegają one awariom, które wiążą się z wybuchem czy zapaleniem się gazu. Zwykle substancja jedynie wycieka, zmieniając przy okazji swój stan skupienia na lotny z uwagi na znaczącą różnicę ciśnień. Nieco częściej awariom ulegają zawory oraz uszczelki montowane w butlach. Główną przyczyną wycieków gazu płynnego jest jednak uszkodzenie urządzenia, które z niego korzysta – kuchenki gazowej, nagrzewnicy czy systemu przewodów doprowadzających gaz do kotła centralnego ogrzewania.

Pierwszym ostrzeżeniem o nieszczelności jest zwykle zapach gazu. Choć zarówno propan, jak i butan są całkowicie bezwonne to dodaje się do nich łatwo wyczuwalny etanotiol, który zawiera związki siarki i ma bardzo nieprzyjemną woń, którą większość osób wykrywa bardzo szybko. Zwykle znacznik ten można poczuć już przy stężeniu około 20% dolnej granicy wybuchowości, co pozwala na odpowiednio wczesną reakcję.

Najmniejszym problemem bywa wyciek gazu płynnego w pomieszczeniu kotłowni, która jest nim zasilana. Obiekt tego rodzaju jest wyposażony w rozwiązania uniemożliwiające przedostawanie się gazu do pozostałych części budynku, np. w postaci odpowiednio wysokiego progu i szczelnych drzwi oraz znajdujących się nad poziomem podłogi otworów wentylacyjnych. W kotłowni opalanej LPG powinien też znajdować się czujnik stężenia gazu, który automatycznie odłącza jego pobór i wszczyna alarm. Większym problemem bywa ulatnianie się gazu w zamkniętym pomieszczeniu, np. w kuchni. W takim przypadku opary mogą się gromadzić tuż przy podłodze lub np. w szafkach lub obudowach, w których są zamknięte butle. Stosunkowo rzadko dochodzi do rozszczelnienia się instalacji gazowej montowanej w pojazdach. Zbiorniki gazu muszą być kontrolowane co 10 lat, a ich konstrukcja i sposób wykonania rzadko prowadzą do powstawania samoistnych uszkodzeń.

W przypadku pojawienia się wycieku pierwszym krokiem zapobiegającym ryzyku wybuchu jest szybkie zgaszenie otwartego płomienia oraz wyłączenie sprzętów elektrycznych i elektronicznych, które mogą powodować powstanie iskry. Jeśli to możliwe warto zadbać o wyłączenie urządzeń grzewczych. Najważniejszymi czynnościami będzie jak najszybsze zakręcenie zaworu odcinającego dopływ gazu oraz rozpoczęcie wietrzenia pomieszczenia. Nie można zapominać, że gaz płynny będzie się gromadził przy podłodze, samo otwarcie okien nie będzie więc wystarczające. W przypadku, gdy zamknięcie zaworu nie ograniczy wypływu gazu i będzie on dalej wyczuwalny, należy, zachowując ostrożność, wynieść butlę z pomieszczenia i ustawić ją w miejscu oddalonym od zabudowań. Następnym krokiem powinno być wezwanie straży pożarnej oraz zawiadomienie dostawcy gazu.

Nie można zapominać o odpowiednich środkach ostrożności w przypadku wykorzystywania butli gazowych w prowadzeniu prac różnego rodzaju czy zasilaniu gazem LPG pojazdów, np. wózków widłowych. Należy przestrzegać zasad przechowywania butli – w wydzielonym pomieszczeniu, które jest zabezpieczone przed wybuchem albo na zewnątrz, w specjalnym kojcu na butle z LPG. Butle nie mogą być przetrzymywane w temperaturze wyższej niż 35°C oraz muszą być oddalone na przynajmniej 3 metry od zagłębień terenu, studzienek lub kanałów. Podczas wymiany butli ważne jest również przestrzeganie zasad określonych przez producenta urządzenia, do którego jest ona podłączana.

Ostrożność należy zachować, eksploatując auto z instalacją LPG. Wprawdzie prawdopodobieństwo wybuchu zbiornika gazu jest znacznie mniejsze niż eksplozja zbiornika z benzyną, jednak należy pamiętać, że w przypadku wycieku z samochodu zaparkowanego w garażu znajdującym się poniżej gruntu gaz będzie się gromadził tuż przy powierzchni posadzki, zwiększając ryzyko zapłonu lub eksplozji. Warto więc zwracać uwagę na oznaczenia i wybierać jedynie te garaże, gdzie jest zamontowana wymagana w przepisach wentylacja połączona z systemem detektorów gazu, pozwalająca na szybkie przewietrzenie całej przestrzeni i uruchomienie alarmu.